Βιογραφικό Σημείωμα

ΚΟΣΜΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ (1888-1974)


Ο Κοσμάς Πολίτης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Παρασκευά Ταβελούδη) γεννήθηκε στην Αθήνα, γιος του εμπόρου Λεωνίδα Ταβελούδη από τη Λέσβο και της Καλλιόπης το γένος Χατζημάρκου από το Αϊβαλί. Το 1890 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στη Σμύρνη, μετά από την οικονομική καταστροφή του πατέρα του. Εκεί πήρε ιδιαίτερα μαθήματα Αγγλικών και Γαλλικών. Το 1900 πέθανε η μητέρα του και ο Πάρις (όπως τον φώναζαν οι δικοί του ) ανατράφηκε από την αδερφή του Μαρία. Στη Σμύρνη φοίτησε στην Ευαγγελική Σχολή και στο Αμερικανικό Κολλέγιο (από το οποίο δεν αποφοίτησε) και εργάστηκε στην Τράπεζα Ανατολής (1905-1911), σε υποκατάστημα της Εταιρείας Wiener Bank - Verein (1911-1919) και στην τράπεζα Credit Foncier d’ Algerie et de Tunisie (1919-1922). Το 1917 παντρεύτηκε την Κλάρα Κρέσπι που καταγόταν από την Αυστροουγγαρία, με την οποία απέκτησε μια κόρη τη Φοίβη. Το Σεπτέμβρη του 1922 έφυγε με την οικογένειά του για τη Μασσαλία και το Παρίσι, όπου εργάστηκε στην εκεί Credit Foncier d’ Algerie et de Tunisie και το 1923 έφυγε για την Αγγλία. Εργάστηκε στο υποκατάστημα της Ιονικής Τράπεζας του Λονδίνου και το 1924 επέστρεψε στην Ελλάδα ως υποδιευθυντής στο υποκατάστημα της Ιονικής Τράπεζας στην Αθήνα. Το 1934 ζήτησε μετάθεση στην Πάτρα, όπου έζησε ως το 1942 αντιμετωπίζοντας έντονα οικονομικά προβλήματα, λόγω του δανείου που είχε πάρει για να χτίσει το σπίτι του στο Παλαιό Ψυχικό (που δημεύτηκε το 1945 από το Δημόσιο και ο Πολίτης αναγκάστηκε να πληρώνει ενοίκιο ως το θάνατό του). Παράλληλα αντιμετώπισε προβλήματα υγείας και το 1942 απολύθηκε από τη θέση του, καθώς η διεύθυνση της τράπεζας έκρινε πως έκανε κατάχρησή αναρρωτικών αδειών κατά τη διάρκεια σοβαρής αρρώστιας της κόρης του (πέθανε την ίδια χρονιά πάνω στη γέννα της, το ίδιο και το παιδί της · ο θάνατός της στάθηκε καθοριστικός για την επανασύνδεση του Πολίτη με την Κλάρα). Από το 1942 και ως το θάνατό του το βασικό μέσο βιοπορισμού του ήταν οι μεταφράσεις (από το 1945 1946 εργάστηκε ως μεταφραστής στο Βρετανικό Συμβούλιο και στο περιοδικό Ελληνοαγγλική Επιθεώρηση). Υπήρξε μέλος του Κ.Κ.Ε. και ιδρυτικό μέλος της Ε.Δ.Α., με την οποία έθεσε υποψηφιότητα στις εκλογές του 1951 στην περιφέρεια Πατρών, χωρίς επιτυχία. Το 1961 έγινε επίτιμο μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών (είχε προηγηθεί άρνηση της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών να τον δεχτεί, καθώς αρνήθηκε να υπογράψει δήλωση μετανοίας για την αριστερή του δράση). Το 1967 πέθανε η γυναίκα του και ο Πολίτης συλλήφθηκε από την Ασφάλεια. Το 1973 μπήκε στον Ευαγγελισμό λόγω αναπνευστικής και καρδιακής ανεπάρκειας, μεταφέρθηκε για λίγο στον οίκο ευγηρίας Relax Palace στο Μαρούσι και ένα χρόνο αργότερα ξαναμπήκε στον Ευαγγελισμό, όπου πέθανε. Η πρώτη εμφάνιση του Κοσμά Πολίτη στο χώρο της λογοτεχνίας πραγματοποιήθηκε με την έκδοση του Λεμονοδάσους (1930). Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Πάτρα έγραψε την Eroica, που τιμήθηκε το 1939 με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος και έγινε κινηματογραφική ταινία το 1960 από τον Μιχάλη Κακογιάννη. Τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο διηγήματος (1960 για την Κορομηλιά) και το Α΄ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος (1964 για το Στου Χατζηφράγκου). Ο Κοσμάς Πολίτης θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της πεζογραφίας της γενιάς του ’30. Στο σύνολο του πεζογραφικού του έργου κυριαρχεί η αγωνιώδης αναζήτηση του απόλυτου ιδεώδους (συχνά τραγική λόγω της επίγνωσης της χιμαιρικής φύσης μιας τέτοιας αναζήτησης), η οποία εκφράζεται άλλοτε μέσω μιας ιδεαλιστικής, αισθητιστικής και κοσμοπολίτικης γραφής, που συνδυάζει ρεαλιστικά στοιχεία με λυρικές εξάρσεις και κινείται στα πλαίσια της μυθοποίησης της ζωής, και άλλοτε με μια πιο άμεση ιδεολογική στροφή προς τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα της εποχής (εντονότερη στα έργα του μετά την εισχώρησή του στο Κ.Κ.Ε. με αφετηρία Το Γυρί). Το τελευταίο εξολοκλήρου σωζόμενο έργο του Στου Χατζηφράγκου έχει ως αφορμή τα παιδικά χρόνια του συγγραφέα στη Σμύρνη και κατά κάποιο τρόπο συνοψίζει το σύνολο της δημιουργίας του.
1. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Κοσμά Πολίτη βλ. Αναγνωστάκη Νόρα. «Κοσμάς Πολίτης», Η μεσοπολεμική πεζογραφία· Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Ζ΄, σ.252-309. Αθήνα, Σοκόλης, 1993, Ζήρας Αλεξ., «Πολίτης Κοσμάς», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό8. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988, Mackridge Peter, «Χρονολόγιο Κοσμά Πολίτη (Πάρι Ταβελούδη)», Διαβάζω116, 10/4/1985, σ.8-12 και Mackridge Peter, «Ο Κοσμάς Πολίτης και η εποχή του ως το 1937» , «Προσθήκες στη βιογραφία του Κ.Πολίτη (μετά το 1937)», Κοσμάς Πολίτης Eroϊca• Επιμέλεια Peter Mackridge, σ.στ΄-κα΄. Αθήνα, Ερμής, 1982.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Αναγνωστάκη Νόρα, «Κοσμάς Πολίτης», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939)Ζ΄, σ.252 - 337. Αθήνα, Σοκόλης, 1993.
• Βαρίκας Βάσος, «Νοσταλγική μνήμη μιας χαμένης πολιτείας. Κ.Πολίτη: Στου Χατζηφράγκου», Συγγραφείς και κείμεναΑ΄ (1961-1965), σ.200-202. Αθήνα, Ερμής, 1975 (πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα Το Βήμα, 22/3/1964).
• Διαμαντόπουλος Αλ., Διαβάζοντας την Eroϊca του Κοσμά Πολίτη. Αθήνα, ανάτυπο από τα Νέα Γράμματα, 1939.
• Ζήρας Αλεξ., «Πολίτης Κοσμάς», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό8. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988.
• Καλλίνης Γιώργος, «Οι Νεκροί του James Joyce στην Eroica του Κοσμά Πολίτη: Μια πολύπλοκη περίπτωση διακειμενικότητας», Παλίμψηστον14-15, 1994-1995, ετ.Β΄, σ.231-242.
• Καλλίνης Γιώργος, «Η συνάντηση δύο δρόμων μέσω μιας μετάφρασης: Ο Δρόμος με τις Φάμπρικες του John Steinbeck και Το Γυρί του Κοσμά Πολίτη», Μολυβδοκονδυλοπελεκητής6, περ.Γ΄, 1998-1999, σ.129-139.
• Καραντώνης Αντρέας, «Κοσμάς Πολίτης», Πεζογράφοι και πεζογραφήματα της γενιάς του ’30, σ.157-190. Αθήνα, Παπαδήμας, 1977.
• Καραντώνης Ανδρέας, «Κοσμάς Πολίτης», Φυσιογνωμίες· Τόμος δεύτερος, σ.323-332. Αθήνα, Παπαδήμας, 1977.
• Κοτζιάς Αλέξανδρος, Κριτική για το Τέρμα, Η Καθημερινή, 29/2/1976.
• Μαλάνος Τίμος, «Ένα θεατρικό έργο του Κοσμά Πολίτη», Δειγματολόγιο·Κριτικά διάφορα, σ.181-185. Αθήνα, Φέξης, 1962.
• Μαρμαρινού Ιω., Κοσμάς Πολίτης · Ένα πορτραίτο. Αθήνα, Γαβριηλίδης, 1988.
• Μενδράκος Τάκης, Κριτική για το Τέρμα, Διαβάζω2, 3-4/1976, σ.62-63.
• Μηλιώνης Χριστόφορος, «Γιατί το σκότωσε το παιδί; · Σχόλια στο μυθιστόρημα Στου Χατζηφράγκου», Η λέξη87, 9/1989, σ.770-775.
• Μητσάκης Κάρολος, «Κοσμάς Πολίτης», Νεοελληνική πεζογραφία· Η γενιά του ’30, σ.45-48. Αθήνα, Ελληνική Παιδεία, 1977.
• Μουλλάς Παναγιώτης, «Με αφορμή την Κορομηλιά», Για τη μεταπολεμική πεζογραφία μας, σ.19-28. Αθήνα, Στιγμή, 1989.
• Παγανός Γιώργος, «Κοσμάς Πολίτης» , Στου Χατζηφράγκου · Θεωρία και πράξη, σ.228-233. Αθήνα, Κώδικας, 1983.
• Παναγιωτόπουλος Ι.Μ., Τα πρόσωπα και τα κείμεναΒ΄ · Ανήσυχα χρόνια, σ.195-208. Αθήνα, Αετός, 1943.
• Πολίτης Φώτος, Κριτική για το Λεμονοδάσος, Πρωία, 24/2/1931.
• Σαββίδης Γ.Π., «Δυο στοιχεία για ένα φιλολογικό μνημόσυνο (Συμβολή στην υφολογική μελέτη του Κοσμά Πολίτη)», Διαβάζω116, 10/4/1985, σ.85-87 (τώρα και στον τόμο Τράπεζα πνευματική, σ.171-176. Αθήνα, Πορεία, 1994).
• Σαχίνης Απόστολος, «Κοσμά Πολίτη: Τρεις γυναίκες», Η πεζογραφία της Κατοχής, σ.97-102. Αθήνα, Ίκαρος, 1948.
• Σαχίνης Απόστολος, Αναζητήσεις της νεοελληνικής πεζογραφίας στη μεσοπολεμική εικοσαετία. Αθήνα, Ίκαρος, 1945.
• Σαχίνης Απόστολος, «Η εξέλιξη του Κοσμά Πολίτη», Εποχές19, 1964, σ.52-57.
• Σπανδωνίδης Πέτρος, Η πεζογραφία των νέων (1929-1933), σ.67-71. Θεσσαλονίκη, 1934.
• Σταματίου Κ., Κριτική για το Τέρμα, Τα Νέα, 21/2/1976.
• Σταυροπούλου Έρη, «Κ.Πολίτη, Eroϊca: Επί του πιεστηρίου», Η λέξη87, 9/1989, σ.777-784.
• Mackridge Peter, «Συμβολικές και ειρωνικές δομές στην Eroica», Κοσμάς Πολίτης, Eroica · Επιμέλεια Peter Mackridge, σ. κστ΄ – λδ΄. Αθήνα, Ερμής, 1982.
• Mackridge Peter, «Η ποιητική του χρόνου και του χώρου Στου Χατζηφράγκου», Κοσμάς Πολίτης, Στου Χατζηφράγκου · Επιμέλεια Peter Mackridge , σ.27-63 (της εισαγωγής). Αθήνα, Ερμής, 1988.
Αφιερώματα περιοδικών
• Διαβάζω116, 10/4/1985.
• Ελί-τροχος11, Χειμώνας 1996-1997, σ.45-121.

Εργογραφία

(πρώτες αυτοτελείς εκδόσεις) 1

Ι.Μυθιστορήματα
• Λεμονοδάσος · Ιστορία μιας ζωής. Αθήνα, 1930.
• Εκάτη · Σύγχρονη ιστορία. Αθήνα, Πυρσός, 1933.
• Eroica. Αθήνα, Γκοβόστης, [1938].
• Το Γυρί. Αθήνα, Ίκαρος, 1945.
• Στου Χατζηφράγκου · Τα σαραντάχρονα μιας χαμένης πολιτείας. Αθήνα, Καραβίας, 1963.
• Τέρμα · Φιλολογική επιμέλεια Γαβριήλ Πεντζίκης. Αθήνα, Ερμής, 1975.
ΙΙ.Νουβέλες
• Η κορομηλιά. Αθήνα, Φέξης, 1959.
ΙΙΙ. Θέατρο
• Κωνσταντίνος ο Μέγας. Αθήνα, Δίφρος, 1957.
IV. Μεταφράσεις 2
V. Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Τρεις γυναίκες (περιλαμβάνει τις νουβέλες Ελεονόρα και Μαρίνα και το διήγημα Τζούλια). Αθήνα, Γλάρος, 1943. 1. Για διεξοδικότερη του Κοσμά Πολίτη, που περιλαμβάνει και τα δημοσιευμένα σε εφημερίδες και περιοδικά έργα του βλ. Mackridge Peter, « Κοσμά Πολίτη», Διαβάζω116, 10/4/1985, σ.47.
2. Για τις λογοτεχνικές μεταφράσεις του Κοσμά Πολίτη, βλ. Mackridge Peter, «Το μεταφραστικό έργο του Κοσμά Πολίτη (Μια πρώτη καταγραφή)», Διαβάζω116, 10/4/1985, σ.38-39.

Επιπλέον Πληροφορίες

Αρχείο του λογοτέχνη υπάρχει στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (Ε.Λ.Ι.Α.)